Metody oceny temperamentu i osobowości psów

Terminy „temperament” i „osobowość” często bywają stosowane zamiennie. Pojawia się tu wiele kontrowersji i rozbieżności, gdzie pojęcia takie jak temperament, osobowość i charakter są używane jako synonimy, choć pojawiają się też trendy, w których są one zdecydowanie rozgraniczane. Wedle tych drugich, temperamentem są dziedziczne tendencje, obserwowalne od wczesnych etapów życia, stanowiące fundament osobowości; zaś osobowość jest definiowana cechami i zachowaniem się osobników dorosłych, jako wypadkowymi temperamentu i wpływu środowiska. Temperament bywa określany także jako różnice w zachowaniach, stosunkowo powtarzalne w podobnych sytuacjach. Parafrazując: temperament jest cechą wrodzoną, zaś osobowość to temperament zmodyfikowany wpływem środowiska. Jak widać, granica pomiędzy tymi dwoma pojęciami jest dosyć śliska i w zasadzie to, co możemy zbadać i ocenić na podstawie obserwacji, to tylko osobowość. Jako cechy temperamentu wedle tendencji oddzielającej te dwa pojęcia powinno się brać stricte wrodzone elementy, o podłożu natury fizjologicznej, takie jak pobudliwość (w znaczeniu wrażliwości na bodźce). W niniejszym artykule te dwie definicje nie będą stricte różnicowane. 
Naukowcy badający tematykę osobowości u psów pochodzą z różnych środowisk, prezentując zróżnicowane koncepcje. Przede wszystkim możemy wyróżnić całą masę zmiennych, w tym: metody oceny temperamentu i osobowości, badane rasy, wiek psów, w którym były testowane, środowisko hodowli i typ utrzymania, stan fizjologiczny (stan zdrowia, faza cyklu płciowego), a przede wszystkim – czynnik ludzki. Jednymi z najpopularniejszych, zestandaryzowanych testów są testy DMA (Dog Mentality Assesment) oraz C-BARQ (Canine Behavioral Assessment & Research Questionnaire). Kwestionariusz DMA był wykorzystywany w wielu badaniach przez Svartberga i Forkmana, a ich wyniki są użytkowane przez Szwedzki Związek Psów Pracujących. 

Test DMA 

Test DMA został opracowany głównie jako narzędzie do hodowli psów pracujących. Korzystając z testu, można porównać reakcje behawioralne rodziców z ich potomstwem. Obecnie test ten jest wszechstronnie wykorzystywany do oceny innych ras niż pracujące. W teście psy są wystawiane na działanie wielu nowych bodźców i stawiane w nowych sytuacjach. Ich reakcje są opisywane zgodnie ze znormalizowanym arkuszem ocen przez oficjalnych obserwatorów. Podczas testu psu towarzyszy przewodnik – w większości przypadków jest nim jego właściciel lub inna osoba dobrze znana psu. Osoba odpowiedzialna za test (ang. test-lider TL) nadzoruje jego praktyczne aspekty. Program szkoleniowy dla obserwatorów jest prowadzony w kilku etapach, w których obserwator jest przeszkolony do oceny reakcji psów w teście zgodnie z ustalonymi standardami, tak by jego ocena była maksymalnie obiektywna i neutralna. W małym uproszczeniu, test składa się z 10 osobnych podtestów, które są przeprowadzane na zewnątrz w określonej kolejności:

1. Kontakt socjalny – gotowość do kontaktu z nieznajomym (reakcje na obcą osobę lub grupę osób).
2. Zabawa z osobą nieznajomą (np. spacer w grupie osób, które inicjują kontakt z psem, zapraszając go do zabawy, lub osoba nieznajoma zachęca psa do zabawy jakimś przedmiotem).
3. Uruchomienie łańcucha łowieckiego – pościg (pogoń za uciekającym małym obiektem, najlepiej z futra).
4. Stymulacja pasywna – czyli obserwacja psa, kiedy nic się nie dzieje (brak bodźców).
5. Zabawa na dystans – zachęcanie do zabawy z pewnej odległości. Ten punkt składa się z wielu elementów i typów zabawy, np. z przeciągania liny. Na tym etapie oceniane są: zainteresowanie psa zabawą, agresja, eksploracja, przeciąganie zabawki (intensywność i stopień zaangażowania) oraz odpowiedź na zaproszenie do zabawy.
6. Zaskoczenie – reakcja na nagłe pojawienie się manekina oraz późniejsza interakcja z nim. Oceniane są: reakcja zaskoczenia, agresja, eksploracja, reakcje unikania, zachowania dążące do kontaktu z bodźcem.
7. Reakcja na dźwięk metaliczny  (np. łańcucha ciągniętego po blasze).
8. Reakcja na pojawienie się ducha (np. osób ubranych w białe prześcieradła, na których głowach umieszczono wiaderka z wyciętymi dziurami na oczy). Oceniane tu są: agresja, uwaga skierowana na duchy, reakcja unikania, eksploracja, dążenie do kontaktu z duchem.
9. Ponowna zabawa (tak jak w punkcie 5), ale bez przeciągania liny.
10. Reakcja na dźwięk wystrzału.

Wszystkie te sytuacje organizuje się w odpowiedniej kolejności po sobie (w formie trasy) na zalesionej przestrzeni. Całość testu przeprowadzana jest na zasadzie podwójnie ślepej próby, tzn. ani pies, ani jego przewodnik nie wiedzą, w jakiej kolejności pojawią się poszczególne bodźce. Przewodnik prowadzi psa od stacji do stacji z kolejnymi etapami testu. Obserwator lub przewodnik może zakończyć test w dowolnym momencie, jeśli uzna, że pies wykazuje zbyt dużo i zbyt intensywnie reakcji unikania, co świadczy o lęku psa.
Ocena zachowania jest tworzona na podstawie arkusza, który zawiera skalę dla 33 zmiennych behawioralnych. Celem arkusza ocen jest opisanie zachowania psów w sposób możliwie obiektywny, bez możliwości wnioskowania i wydawania subiektywnych opinii (takich jak „dobre zachowanie”, „zbyt wolno”, „lęk”). Intensywność każdej zmiennej oceniana jest w skali od 1 do 5.

Test C-BARQ

Kwestionariusz C-BARQ ma na celu zapewnienie właścicielom psów i profesjonalistom znormalizowanych ocen temperamentu i zachowania psa. C-BARQ został opracowany przez naukowców z Center for the Interaction of Animals and Society of the University of Pennsylvania i jest obecnie jednym z najpopularniejszych testów. Obecna wersja składa się ze 100 pytań opisujących różne sposoby, w jakie psy zazwyczaj reagują na typowe zdarzenia, sytuacje i b...