Jak pomóc kotu lękliwemu?

Lęk sam w sobie nie jest niczym niezwykłym – to stan emocjonalny, który pojawia się u wszystkich istot zdolnych do myślenia i analizowania otoczenia. Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, jego obecność nie jest bezcelowa. Lęk potrafi działać motywująco, jeśli nie jest przejmujący i paraliżujący – jego pojawienie się uruchamia wiele złożonych mechanizmów i jest związane z rozwiniętą strategią przetrwania. Gdyby nie on, być może nic nie hamowałoby skuteczniej kociej ciekawości, która przecież, zgodnie z angielskim przysłowiem, zabiła kota (Curiosity killed the cat).

Lęk vs. strach

Ważne jest jednak, by rozróżnić dwa, pozornie podobne do siebie stany emocjonalne: lęk i strach. Doskonałą definicję tych dwóch odczuć można znaleźć w książce Medycyna behawioralna psów i kotów, i brzmi ona następująco:
„Strach jest stanem emocjonalnym pojawiającym się na skutek bezpośredniego zagrożenia (czynnika stresującego), występującego w danym momencie, to znaczy, że jest to reakcja na realną i dobrze zdefiniowaną niekorzystną sytuację.
Lęk to emocjonalna antycypacja niekorzystnego wydarzenia, czyli przewidywanie czegoś nieprzyjemnego, co może, ale nie musi, być realne”1.
Dlaczego ta różnica jest taka kluczowa? Przede wszystkim dlatego, że zwraca naszą uwagę na kontekst, w którym występuje reakcja zwierzęcia: przy strachu jest to prosta odpowiedź na bodziec, który bezpośrednio ją poprzedził (dźwięk włączanego odkurzacza, wybuch petardy za oknem itp.). Natomiast w przypadku lęku reakcja będzie widoczna na wyrost, jeszcze zanim cokolwiek się wydarzy, ponieważ zwierzę spodziewa się, że za chwilę nastąpi coś niedobrego. W obu powyższych przypadkach czynnikiem dodatkowym jest zazwyczaj stres, który powoduje, że reakcje kota są łatwiej wyzwalane, a zwierzak może reagować bardziej impulsywnie, szybciej ulegać zastraszeniu, może być także bardziej skłonny do zaprezentowania którejś z naturalnych strategii radzenia sobie z trudną sytuacją: walki, znieruchomienia lub ucieczki. Zachowania te w teorii behawioryzmu najczęściej zalicza się do tzw. strategii 5F – od pierwszych liter ich angielskich odpowiedników: fight – walka, freeze – znieruchomienie, flight – ucieczka, flirt – zabawa oraz faint – omdlenie.
Zaburzenia lękowe to bardzo szerokie pojęcie, które obejmuje wiele odstępstw od standardowego kociego zachowania. Doktor Sabine Schroll zalicza do nich zachowania obronne, takie jak unikanie, ucieczka, agresja defensywna, zastyganie w bezruchu, a także wysyłanie sygnałów uspokajających. Ponadto wymienia też nadreaktywność neurowegetatywną, zbyt wysoką czujność i możliwość pojawienia się tzw. działań przerzutowych (może to być zarówno nerwowe lizanie futra, jak i zachowania ze spektrum agresji przeniesionej). Zaburzenia lękowe mogą przybierać formę specyficzną lub uogólnioną, a także występować pod postacią fobii (np. fobii dźwiękowej).
Zanim jednak potraktujemy lęk w kategoriach zaburzenia, proponuję przyjrzeć się nieco bliżej kwestii kocich osobowości.

Czy koty mają osobowość?

Takie pytanie w swoim tekście zatytułowanym Feli...