Ssaczy ogon - narzędzie do wszystkiego

Można go znaleźć w szczątkowej lub rozbudowanej formie właściwie u każdego gatunku ssaka. Dla wielu z nich jest niezastąpionym wsparciem w trudnym środowisku życia, a repertuar funkcji, jakie może pełnić, jest po prostu zadziwiający. Pomaga w tym aż siedem wyspecjalizowanych mięśni, tworzących kompleks ogólnie nazywany mięśniem ogonowym.

Równowaga nie tylko emocjonalna

Ogon pomaga zwierzętom w pływaniu, czołganiu się, bieganiu, skakaniu, wspinaniu, kopaniu, a nawet szybowaniu i lataniu. W środowisku wodnym najbardziej przydaje się spłaszczony, taki jaki możemy znaleźć u bobra lub foki, a w jeszcze bardziej wyspecjalizowanej formie u waleni. Nawet jeśli nie działa jak napęd, to przynajmniej pomaga w obieraniu odpowiedniego kierunku. Na lądzie nierzadko pełni funkcję piąte kończyny. Nie bez powodu małpy czepiaki nazywane są w języku angielskim spider monkey (małpa – pająk). Zwierzęta te – ze swoim niezwykle ruchliwym i sprawnym ogonem – sprawiają wrażenie istoty posiadającej niespotykaną w świecie kręgowców liczbę nóg. Naukowcy odkryli, że objętość mózgu odpowiedzialna u tych zwierząt za kontrolę ogona jest większa niż ta zajmująca się ruchem tylnych kończyn. U wielu gatunków, zwłaszcza u kotowatych, ogon jest istotny w zachowaniu odpowiedniej równowagi i odgrywa rolę przeciw-
wagi, podpory lub narzędzia do manewrowania podczas bardzo szybkiego biegu, tak jak dzieje się to u geparda. Koty domowe, które z jakiegoś powodu straciły ogon, przez dłuższy czas mogą mieć problem z równowagą. Niektóre zwierzęta, takie jak kangur czy bóbr, wykorzystują natomiast tę część ciała jako podporę pomagającą utrzymać się na tylnych kończynach. Opos wirginijski transportuje za jego pomocą liście do budowy gniazda, a dziobak używa go do zakopywania tuneli.

Bogaty słownik

Kombinacje postawy, kształtu i ruchu ogona pozwalają wysyłać z jego pomocą skomplikowane informacje o stanie emocjonalnym i zamiarach zwierzęcia. Niektóre sygnały opierają się na zapachach – szczotkowaty ogon renifera rozprzestrzenia cząsteczki ostrzegawczej woni z gruczołów, a ogon hipopotama rozbryzguje kał w otoczeniu, u wiewiórki szarej natomiast roznoszony za jego pomocą zapach jest zachętą dla potencjalnego partnera. Bóbr, uderzając ogonem o powierzchnię wody i wywołując stosowne drgania, ostrzega swoich pobratymców przed nachodzącym niebezpieczeństwem. Nastroszenie sierści na ogonie wizualnie zwiększa rozmiar ciała takich zwierząt, jak skunks czy kot i jest próbą odstraszenia rywala podczas odczuwanego strachu i agresji. Nawet krótki, biały ogon może nadawać ważne sygnały – królik ostrzega nim towarzyszy przed atakiem drapieżnika, a sarna nawiguje swoje potomstwo podczas ucieczki. Słynne merdanie ogonem u psa jest sygnałem szczęścia i zadowolenia, ale może oznaczać również lęk i zdenerwowanie. Wysokie i sztywne ruchy są ostrzeżeniem, a niskie i wolne towarzyszą postawie uległej. Uniesiony ogon psa sygnalizuje zainteresowanie lub jest manifestacją odwagi i dominacji, natomiast podkulony – uległości. Co ciekawe, nau-
kowcy odkryli, że merdanie ogonem jest asymetryczne – amplituda ruchów w lewo i prawo zmienia się wraz z bodźcami wizualnymi. Na widok właściciela ruchy ogonem są silne i skierowane bardziej w prawo. Ten sam kierunek, ale słabszy ruch towarzyszy widokowi obcego człowieka lub kota, natomiast spotkanie nieznanego przedstawiciela własnego gatunku powoduje silne ruchy skierowane w lewo. U kota domowego występuje aż kilkanaście sygnałów wysyłanych za pomocą ogona. Opuszczony w zależności od postawy reszty ciała jest reakcją ofensywną lub obronną, umieszczony pomiędzy nogami towarzyszy podporządkowaniu, wyprostowany i lekko zakrzywiony na końcu to oznaka zadowolenia i chęci nawiązania kontaktu, wygięty nad grzbietem, lecz nienajeżony wyraża zaintereso...