Kot geriatryczny – co nas czeka?

Zacznijmy jednak od tego, czym to starzenie właściwie jest. Intuicyjnie wiemy, że jest to efekt „zużywania się” organizmu na skutek upływu czasu i poddawania go różnym czynnikom. Naukowcy proponują różnorakie teorie wyjaśniające zjawisko starzenia się. Kilka z nich skupia się na genach i telomerach, inne badają wpływ upływu czasu na mechanizmy homeostatyczne różnych układów organizmu lub akumulację szkodliwych produktów starzenia się komórek. Ujmując temat najprościej, traktujemy starzenie się jako efekt procesów biologicznych, w wyniku którego pojawia się stale postępujące obniżanie się zdolności osobnika do utrzymania homeostazy przy poddawaniu wpływom czynników wewnętrznych, fizjologicznych czy środowiskowych. Te wszystkie zmiany, które negatywnie wpływają na ogólny stan zdrowia i jakość życia starzejącego się zwierzęcia, są określane jako starzenie się.

Nie brzmi to zbyt pozytywnie – chcemy przecież być z naszymi pupilami całe życie. Ale czy wszystkie zmiany związane z upływem czasu będą negatywne? Upływający czas to także głębsza więź między kotem a jego opiekunem, do tego starszy kot ma już swoje nawyki, dopasowaliśmy swoje życia do siebie. Z czasem siwieje też sierść, a zwierzak jest mniej aktywny – czy to negatywne? Raczej neutralne, przypomina nam o upływie czasu. Niekorzystne zmiany to te związane z chorobami lub z rozwojem niepożądanych zachowań na tle pogarszania się funkcji poznawczych u zwierzęcia.

Kiedy zaczyna się kocia starość? 

Tempo, w jakim u danego kota zaczynają pojawiać się oznaki starzenia się organizmu, będzie zależne od wielu czynników, takich jak rasa, predyspozycje genetyczne, warunki środowiskowe, w których żyje, narażenie na stres i choroby, ale także od diety zwierzęcia. Nie bez znaczenia jest kwestia dotycząca opieki weterynaryjnej, jaką objęte jest zwierzę. Czy jest to kompleksowa opieka, a zwierzę jest regularnie badane, odrobaczane, ma aktualny komplet szczepień? Czy zwierzę w przypadku zachorowania otrzymuje adekwatną pomoc weterynaryjną? Stan świadomości opiekuna odnośnie do kocich potrzeb także ma ogromne znaczenie. Kot wychodzący, niebadany, jedzący nieodpowiedni pokarm, niedożywiony albo przekarmiony szybciej będzie się starzał bądź tej starości w ogóle nie dożyje. Dla odmiany wiele kotów z dobrą opieką dożywa późnych lat nastoletnich i wczesnych dwudziestych. Klasyfikacje starzejących się kotów zazwyczaj uznają za te „w średnim wieku” koty w wieku 7–10 lat, „starsze” w wieku 11–14 lat i „geriatryczne” w wieku powyżej 15 lat. Jest to oparte na danych epidemiologicznych pochodzących z krajów Zachodu i nie zmienia to faktu, że każdy kot powinien być oceniany indywidualnie. 

Zdrowie – jak o nie dbać?

Kocie zdrowie jest delikatne, tak jak kocia psychika. Są to zwierzęta, które ukrywają swoje dolegliwości, nie chcą okazać słabości, bo czują, że może narazić je to na śmierć. Słaby osobnik to ten, który zostanie wyeliminowany. Dlatego tak ważne jest, aby reagować na każdą zmianę w zachowaniu pupila. Kot zaczął się chować? To niedobrze, coś się dzieje niekorzystnego. Jak najszybciej na badania!

Do tego trudno jest jednoznacznie określić, czy zmiany u starszego kota są adekwatne do wieku (kota zdrowego w danym wieku), czy wskazują na proces chorobowy. Jedynie regularne badania u kota w toku całego jego życia mogą nam pokazać pojawiające się zmiany i ułatwić lekarzowi określenie, czy to zmiany związane z wiekiem, czy też rozwijające się schorzenie. 

Klasyczne oznaki starzenia się u kotów to:

• zmiany w oddawaniu moczu i kału (uwaga na zaparcia!), 
• utrata beztłuszczowej masy mięś-
• niowej,
• zmiany dotyczące aparatu ruchu,
• zmiana masy ciała,
• problem z utrzymywaniem higieny przez zwierzę (mniej się myją, częściej się brudzą przy wypróżnianiu),
• pogorszenie funkcji poznawczych: zaburzenia wzroku i węchu, 
• zaburzenia faz snu i czuwania,
• zmiana nawyków żywieniowych,
• zwierzę może szybciej się męczyć – obniża się tolerancja wysiłkowa,
• zmiany w aktywności zwierzęcia.

Funkcje poznawcze słabną

W ciągu ostatnich dwóch dekad zebrano stosunkowo solidne dowody na pogorszenie funkcji poznawczych u starszych psów, a coraz więcej dowodów potwierdza podobne zmiany u kotów. Starzejący się kot może wykazywać zmiany poznawcze i behawioralne bez jakiejkolwiek podstawowej lub współistniejącej choroby ogólnoustrojowej. Niestety, obecnie dysponujemy ograniczonym materiałem badawczym dotyczącym funkcji poznawczych u starszych kotów. 

W jednym z takich badań oceniano koty podzielone na trzy grupy wiekowe (młody dorosły, w wieku średnim oraz starszym), korzystając z modeli oceny psich funkcji poznawczych. Badania wykazywały znaczny, zależny od wieku spadek uczenia się w przedstawionych zadaniach. Dodatkowo istniały znaczące różnice między dorosłymi i wiekowymi kotami w rozwiązywaniu zadania, które sugerują, że zaawansowany wiek kotów wiąże się z postępującym spadkiem funkcji poznawczych. 

Starzejące się koty wykazują cechy zaburzeń mózgu, które mogą być podobne do starzenia się człowieka. W porównaniu z psami zdecydowanie mniej wiadomo na temat starzenia się mózgu i funkcji poznawczych kota, jednakże choroby neurodegeneracyjne wykazują podobne cechy starzenia się, sugerując pewne wspólne, leżące u podłoża mechanizmy patogenetyczne, a także sugerując wsparcie, które może pomóc lepiej funkcjonować poznawczo starszemu kotu. 

Gorsze słuch, wzrok, węch…

Kot geriatryczny może cierpieć z powodu pogorszenia węchu, słuchu i wzroku. Spadek ten może skutkować zmianami w sposobie, w jaki dany osobnik reaguje na bodźce, ludzi i środowisko. Koty mają bardzo wrażliwy słuch, więc jego pogorszenie bądź utrata mogą powodować dezorientację, niepokój i zwiększoną wokalizację u niektórych starszych kotów. Prawdopodobnie węch u kota osłabia się wraz z wiekiem, podobnie jak u innych gatunków, co może objawiać się zmianami w nawykach żywieniowych, a nawet doprowadzać do głodzenia się przez kota. Wynika to z faktu, że koty wykorzystują węch nie tylko w celu znalezienia pożywienia – pociągają je i chętniej jedzą pewne pokarmy na podstawie ich zapachu. Koty smakują zapach. Jak coś nie pachnie – nie jest jedzeniem.

Zmiany, które widać – masa ciała, sylwetka i kondycja

Utrzymanie prawidłowej masy ciała i składu ciała przez cały cykl życia jest niezbędne w celu zmniejszenia ryzyka związanego z zachorowalnością i śmiertelnością u wszystkich ssaków. Niestety, obecnie mamy sytuację, w której problem z nadmierną masą ciała mają nie tylko ludzie, lecz również koty. I to właśnie nadwaga/otyłość stanowi jedną z najczęstszych chorób mogących znacznie pogorszyć stan zdrowia kotów. W większości grup wiekowych wyższy wskaźnik masy ciała (BCS) wiąże się ze zwiększoną zachorowalnością i śmiertelnością.

Powszechnie zaleca się pozostawanie szczupłym, aby zmniejszyć i opóźnić zapadalność na choroby oraz wydłużyć długość życia. Wykazano, że u wielu gatunków, w tym psów, utrzymywanie szczupłej kondycji ciała poprzez ograniczenie kalorii przez całe życie zwiększa długowieczność.

Jednak ten związek między szczupłością a długowiecznością nie jest widoczny u kocich osobników starszych i/lub cierpiących z powodu choroby przewlekłej. Jest to niezwykle ważne w świetle obserwacji, że utrata masy ciała u kota o 100 g zwiększa ryzyko zgonu o 6,4%, utrata beztłuszczowej masy ciała o każde 100 g zwiększa ryzyko zgonu o 20%, a co 100 g utraty tłuszczu w organizmie zwiększa się ryzyko śmierci o 40%. Bezwzględna masa beztłuszczowa spada w stałym tempie przez wiele lat przed śmiercią, podczas gdy tłuszcz bezwzględny utrzymuje się na tym samym poziomie do około 3 lat przed śmiercią, po czym spada coraz bardziej. Dlatego powinniśmy regularnie ważyć koty i sprawdzać ich masę mięśniową!

Ważne jest, aby skład ciała był śledzony przez całe życie kota. Starsze koty często tracą wagę i kondycję ciała. Chociaż łagodne zmiany na minus w masie mięśniowej i masie ciała są powszechne u starszych osobników, mnóstwo schorzeń może przyczynić się do utraty wagi, więc należy ustalić przyczynę. 

Koty, które są odpowiednio żywione, zaopiekowane zdrowotnie oraz mają zapewnioną odpowiednią aktywność, nie doświadczą przyrostu lub utraty beztłuszczowej masy ciała do 11. roku życia. Ważna informacja: nawet niewielki wzrost azotu mocznikowego we krwi (BUN) bez towarzyszących zmian kreatyniny może sugerować niewielki wzrost rozkładu białek. Zmiany w poziomie mocznika i kreatyniny są niespecyficzne i nie zawsze mają charakter nerkowy. Niewielkie wahnięcia tych parametrów mogą być związane ze zmianą żywienia i/lub poziomu beztłuszczowej masy ciała. Podsumowując: najrozsądniejsze jest podejście, aby dążyć do ograniczenia przyrostu masy ciała i utrzymania beztłuszczowej masy ciała u kotów przez całą dorosłość, a następnie do utrzymania zarówno masy ciała, jak i beztłuszczowej masy ciała u kotów w wieku powyżej 11 lat.

Koty mają wysokie zapotrzebowanie na białko, aby utrzymać swoją beztłuszczową masę ciała, dlatego nie ma wskazania do ograniczania w ich diecie poziomu białka tylko dlatego, że przekroczyły dany wiek!

Zmiany, które widać – sierść i skóra

Wraz z wiekiem nasz kot zmienia się wizualnie, rośnie także ryzyko pojawienia się zmian skórnych i tych dotyczących sierści. Zmiany w produkcji sebum, wraz ze zmniejszoną aktywnością w zakresie pielęgnacji, mogą doprowadzić do wysuszenia skóry, ale także do przetłuszczania się sierści. Pazurki wraz z wiekiem stają się bardziej łamliwe, więc do okresowej pielęgnacji podchodź sumiennie. Utrata melanocytów w mieszkach włosowych i zmniejszona aktywność enzymu tyrozynazy powodują, że nasz czarny kot staje się przyprószonym siwizną starszym panem. Ciekawostka: wąsy mogą stać się czarne, jeśli wcześniej były białe! Koty to zaiste kosmici.

Niestety, u starszych kotów istnieje wyższe prawdopodobieństwo pojawienia się nowotworu – także tego dotyczącego skóry. Rak płaskonabłonkowy, guzy podstawnokomórkowe, raki podstawnokomórkowe u tego gatunku zdarzają się najczęściej.

Aparat ruchu u kociego seniora

Główne zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym, zachodzące wraz z wiekiem, to zmniejszenie beztłuszczowej masy ciała (mięśni, kości, skóry, ale też narządów), a także pogorszenie funkcjonowania stawów. Zmiany te zachodzą wraz z „normalnym” starzeniem się i są odmienne od zmian wywołanych chorobą!

Badania wskazują na wysoką częstość występowania choroby zwyrodnieniowej stawów, ale – co szczególnie istotne – niekoniecznie wiąże się to z objawami klinicznymi. Tak więc wiele kotów może mieć wykrywalne radiologicznie zmiany bez towarzyszących objawów klinicznych, a zatem mogą być oceniane przez opiekuna jako zwierzęta zdrowe. Dodatkowo u kotów dochodzi do pogorszenia chrząstki, zanim zostanie to uwidocznione w RTG – tak samo dzieje się u ludzi.

Adekwatne do wieku zmiany u kota mogą obejmować pewną utratę mięśni i ich zmniejszoną siłę, zmniejszoną zwinność i elastyczność oraz zmniejszoną gęstość kości. Takie zmiany związane z wiekiem najprawdopodobniej wystąpią u kotów powyżej 10. roku życia.

Zdrowie jamy ustnej i dziąseł

Obecnie w Polsce większość kocich seniorów ma w pyszczkach masakrę. Nie da się tego inaczej nazwać, ale codziennie widzę okropne, gnijące zmiany w jamach ustnych, połamane zęby i zwierzęta, które to boli. Dlaczego? Bo opiekun uważa, że to normalne i na starość „nie ma co robić porządku z zębami”, bo ile życia zostało temu kotu? Albo twierdzą, że zwierzę nie odczuwa bólu, bo przecież je. Jak kot przestaje jeść z powodu bólu w jamie ustnej, to stan jest już krytyczny! Po co dopuszczać do takiego cierpienia? Wiek nie jest przeciwwskazaniem do zabiegu! Tak jak starszy człowiek idzie do stomatologa, tak samo postępuje się z kotem. 

To anestezjolog wraz ze stomatologiem decydują o tym, czy dane zwierzę może przejść zabieg i to do nich należy się zgłosić w tej sprawie. Wielu opiekunów tego nie wie i godzi się, często nieświadomie, na cierpienie swojego zwierzęcia.

Jama ustna u zdrowego kota to taka, gdzie brak chorób przyzębia, resorpcji zębów, zapalenia jamy ustnej i gardła, guzów jamy ustnej i złamań zębów. Wygląd poszczególnych zębów często zmienia się wraz z wiekiem kota – i to jest normalne. Zewnętrzna warstwa szkliwa zęba jest martwa i pozostaje w przybliżeniu tej samej grubości przez całe życie. 

Co jeszcze?

U starszych kotów mogą pojawić się także stereotypie, nadmierna wokalizacja, stany splątania i zagubienia. Warto sprawdzać tarczycę u takich zwierząt, bo aż 1/3 kotów rozwinie nadczynność tarczycy w toku życia, zatem jest to powszechny problem u tego gatunku. 

Bibliografia

1. Vite C.H., Head E., Aging in the Canine and Feline Brain, „Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice” 44(6)/2014, s. 1113–1129, doi: 10.1016/j.cvsm.2014.07.008.
2. Bellows J., Center S., Daristotle L., Estrada A.H., Flickinger E.A., Horwitz D.F., … , Shoveller A.K., Aging in cats: Common physical and functional changes, „Journal of Feline Medicine and Surgery: 18(7)/2016, s. 533–550, doi: 10.1177/1098612x16649523.
3. https://www.purinainstitute.com/sites/g/files/auxxlc381/files/2021-04/effect-of-diet-and-body-composition-on-life-span-in-aging-cats.pdf (dostęp: 16.10.2022).